Όλα όσα θέλουμε να γνωρίζουμε για τη ρεφλεξολογία

Ας δούμε μερικά από τα οφέλη της:

Βαθιά χαλάρωση

Πρόκειται ουσιαστικά για αλλαγές στη βιοχημεία του σώματος, ικανές να επαναφέρουν τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού (ομοιόσταση). Κατά τη διαδικασία αυτή οι μύες χαλαρώνουν, η κυκλοφορία του αίματος βελτιώνεται, η αναπνοή γίνεται βαθύτερη και εκκρίνονται οι ορμόνες που επαναφέρουν την ισορροπία στον οργανισμό. Όλες αυτές οι λειτουργίες ελέγχονται από το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Έτσι ανοίγει ένα «παράθυρο ευκαιρίας» προκειμένου να ενεργοποιηθούν οι έμφυτες θεραπευτικές, επουλωτικές, αναγεννητικές και εξισορροπητικές δυνάμεις του ατόμου.

Βελτίωση ύπνου

Η ρεφλεξολογία μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου. [1-3]. Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχουν αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας ρεφλεξολογίας, καθώς εκπέμπονται εγκεφαλικά κύματα που παρατηρούνται συνήθως σε κατάσταση ύπνου [4]. Όσοι υποβλήθηκαν σε ρεφλεξολογία κατά τη διάρκεια της έρευνας, παρατηρήθηκε ότι μπήκαν σε κατάσταση ύπνου μέσα σε λίγα λεπτά από την έναρξη της συνεδρίας. Μελέτες που εξέτασαν τη σχέση της ρεφλεξολογίας με τον ύπνο σε περιπτώσεις ασθενών που αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα υγείας, παρουσίασαν ευεργετικά αποτελέσματα [2-5]. Η χαλάρωση, η καλή ποιότητα αλλά και η διάρκεια του ύπνου, έχει πολλαπλά οφέλη για το ανοσοποιητικό σύστημα, τη γνωστική λειτουργία καθώς και στη μείωση των συμπτωμάτων από το άγχος και την κατάθλιψη [6]. Η προσαρμογή στους κιρκάδιους ρυθμούς και η επίδρασή της στην υγεία έχει επίσης τεκμηριωθεί [7] και η συμβολή της ρεφλεξολογίας μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη σε ανάλογες περιπτώσεις.

Ανακουφιστική δράση

Η ρεφλεξολογία φαίνεται πως είναι πολύ αποτελεσματική στην ανακούφιση των πονοκεφάλων, των ημικρανιών, του πόνου του αυχένα αλλά και της πλάτης. Μέσω της βαθιάς χαλάρωσης που επιτυγχάνει, μειώνεται η ένταση των μυών που συχνά οδηγούν στην εκδήλωση αυτών των συμπτωμάτων. Μελέτες έχουν υποδείξει ανακουφιστική δράση της ρεφλεξολογίας σε ασθενείς με χρόνια νοσήματα, καρκίνο, σκλήρυνση κατά πλάκας [8,9] κ.α.

Ορμονική εξισορρόπηση

Υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η εμμηνορροϊκή λειτουργία διαταράσσεται από στρεσογόνους παράγοντες που ενεργοποιούν τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA). Ο άξονας HPA είναι ένα σημαντικό νευροενδοκρινικό σύστημα που ελέγχει τις αντιδράσεις στο στρες και ρυθμίζει πολλές διαδικασίες του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της πέψης, των ανοσολογικών αποκρίσεων, της διάθεσης και των συναισθημάτων, της σεξουαλικής δραστηριότητας και της αποθήκευσης και δαπάνης ενέργειας. Είναι ο κοινός μηχανισμός για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αδένων, ορμονών και τμημάτων του μεσεγκεφάλου που μεσολαβούν στο σύνδρομο γενικής προσαρμογής (general adaptation syndrome, GAS). Το GAS που αναπτύχθηκε από τον Dr. Hans Selye, σκιαγραφεί το πώς ανταποκρίνονται οι οργανισμοί στο στρες. Το GAS χαρακτηρίζεται από τρεις φάσεις: μια μη ειδική φάση κινητοποίησης συναγερμού, η οποία προάγει τη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Μια φάση αντίστασης, κατά την οποία ο οργανισμός καταβάλλει προσπάθειες για να αντιμετωπίσει την απειλή και μια φάση εξάντλησης, η οποία συμβαίνει εάν ο οργανισμός δεν καταφέρει να ξεπεράσει την απειλή και εξαντλήσει τους φυσιολογικούς πόρους του. Η απάντηση στο στρες είναι η απελευθέρωση κορτιζόλης, ενός από τα γλυκοκορτικοειδή. Η κορτιζόλη, γνωστή και ως ορμόνη του στρες, παράγεται φυσιολογικά στον οργανισμό από τα επινεφρίδια και εμπλέκεται στη ρύθμιση διαφόρων αποκρίσεων του σώματος, όπως η ρύθμιση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα, η καταστολή της φλεγμονής, ο μεταβολισμός, η μνήμη, η αντίδραση στο στρες. Γενικά, η κορτιζόλη είναι πολύ σημαντική για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού, αλλά υπερβολική ποσότητα αυτής, μπορεί να προκαλέσει διάφορες βλάβες στο σώμα και ανεπιθύμητα συμπτώματα.

Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στον οργανισμό για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα είναι μία απολύτως φυσιολογική απόκριση του οργανισμού σε κάποιο στρεσογόνο ερέθισμα ή έναν δυνητικό κίνδυνο. Η παρατεταμένη όμως αύξηση των επιπέδων της μπορεί να επιφέρει μόνιμες βλάβες στην υγεία του ατόμου. Εκτός από την κόπωση των επινεφριδίων και το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης, απόρροια του σύγχρονου τρόπου ζωής και των αυξημένων επίπεδων στρες, με τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης φαίνεται να συνδέονται και μία σειρά από λειτουργικές διαταραχές της έμμηνης ρύσης, όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Η ρεφλεξολογία εξισορροπώντας τους παραπάνω μηχανισμούς και επαναφέροντας τον οργανισμό σε κατάσταση χαλάρωσης, μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στη διόρθωση της ορμονικής ισορροπίας, στα έμμηνα μοτίβα [10,11] αλλά και στα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης [12,13].

Διέγερση νευρικού συστήματος

Η ρεφλεξολογία φαίνεται να συμβάλλει ουσιαστικά στη διαδικασία εξισορρόπησης του νευρικού συστήματος. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επηρεάσει αρνητικά την ικανότητα του αυτόνομου νευρικού μας συστήματος να προσαρμόζεται στις στρεσογόνες καταστάσεις και να αυτορυθμίζεται. Το "Techno-stress", όρος που χρησιμοποιείται ήδη από τη δεκαετία του 1980, δηλαδή το ψυχικό στρες που σχετίζεται με τη χρήση της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής φυσιολογικής και συναισθηματικής διέγερσης, προσθέτει περαιτέρω στο νευρολογικό φορτίο, με αποτέλεσμα την όλο και αυξανόμενη νευρολογική ευαισθησία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το νευρικό μας σύστημα βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που «προβλέπεται». Είναι σαν να παραμένει συνεχώς πατημένο το κουμπί της έκτακτης ανάγκης. Μπορούμε όλοι να φανταστούμε τι συνέπειες έχει αυτό στην υγεία και την ποιότητα της ζωής μας. Σε μια συνεδρία ρεφλεξολογίας, με τους κατάλληλους χειρισμούς, ενεργοποιείται άμεσα το πνευμονογαστρικό νεύρο (vagus nerve), το οποίο παίζει έναν κομβικό ρόλο στη λειτουργία του παρασυμπαθητικού συστήματος και κατ’ επέκταση, στην επαναφορά του οργανισμού από την κατάσταση «πάλης ή φυγής» (fight or flight) σε κατάσταση χαλάρωσης (rest and digest). «Μελέτες δείχνουν ότι η ρεφλεξολογία μπορεί να ενισχύσει τη δραστηριότητα του πνευμονογαστρικού νεύρου και να μειώσει την αρτηριακή πίεση», αναφέρει ο Vernon B. Williams, MD, IM Neurology, ειδικός στη διαχείριση του πόνου.[14]  Γενικά, συμβάλλει στην καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου, αναζωογονεί την αισθητηριακή αντίληψη, ενισχύει τη μνήμη και την ικανότητα ανταπόκρισης στα ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος. 

Βελτίωση κυκλοφορικού συστήματος

Η ρεφλεξολογία βοηθά στην καλύτερη ροή του αίματος και του οξυγόνου στο σώμα. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αιματώνονται καλύτερα όλα τα ζωτικά όργανα και βελτιώνεται η λειτουργία τους. Επιπλέον, ενισχύεται ο μεταβολισμός με αποτέλεσμα την ταχύτερη αναγέννηση και επούλωση των κυττάρων.

Τελικά ποιος είναι ο μηχανισμός δράσης της ρεφλεξολογίας;

Ένα εύλογο ερώτημα είναι πώς «δουλεύει» η ρεφλεξολογία. Μέσω ποιου μηχανισμού εξασφαλίζεται ότι, όταν ενεργοποιείται μια περιοχή στο χέρι ή στο πέλμα, μία άλλη περιοχή στο σώμα επηρεάζεται; Ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία, συναντάμε πλήθος ερμηνειών. Κάποιες από αυτές τονίζουν τη σημασία της ενέργειας που ρέει κατά μήκος των ζωνών, η ανεμπόδιστη κυκλοφορία της οποίας εξασφαλίζει την υγεία και την ευρυθμία. Οποιαδήποτε εμπλοκή στη ροή της ενέργειας στο σώμα μας, προετοιμάζει το έδαφος για εκδήλωση δυσλειτουργιών και τελικά της ασθένειας. Η κατάλληλη πίεση στα πέλματα ή και τα χέρια του δέκτη «ανοίγει» τα κανάλια, διευκολύνει την ανεμπόδιστη ροή της ενέργειας και επαναφέρει την ισορροπία. Άλλες αναφορές δίνουν έμφαση στη σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και στον κρίσιμο ρόλο του «θεραπευτικού αγγίγματος». Η ευεργετική φύση της ανθρώπινης επαφής έχει τεκμηριωθεί καλά ως ένα εργαλείο για την προώθηση της θεραπείας και της ίασης. [15-18] Άλλες πάλι μελέτες κάνουν αναφορά σε επιρροές όπως η προσδοκία των ασθενών και το φαινόμενο placebo. [19]

Η πιο διαδεδομένη ωστόσο άποψη φαίνεται να είναι εκείνη που εστιάζει στην ύπαρξη περισσότερων από 7000 νευρικών απολήξεων που βρίσκονται στο πέλμα και διεγείρονται μέσω της ρεφλεξολογίας. Το πλούσιο δίκτυο νευρικών απολήξεων στο πόδι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ικανότητά μας να κινούμαστε, να ισορροπούμε και να αλληλεπιδρούμε αποτελεσματικά με το περιβάλλον μας. Αυτές οι νευρικές απολήξεις εξυπηρετούν πολλές σημαντικές λειτουργίες όπως είναι:

-η αισθητηριακή αντίληψη: οι νευρικές απολήξεις στο πόδι παρέχουν αισθητηριακές πληροφορίες σχετικά με την αφή, την πίεση, τη θερμοκρασία και τον πόνο. Αυτό μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε και να ανταποκρινόμαστε σε διάφορα ερεθίσματα στο περιβάλλον μας, να νιώθουμε για παράδειγμα την υφή του εδάφους στο οποίο περπατάμε ή να αισθανόμαστε αν κάτι είναι πολύ ζεστό ή πολύ κρύο

-τα αντανακλαστικά: οι νευρικές απολήξεις στο πόδι εμπλέκονται σε διάφορες αντανακλαστικές ενέργειες, όπως για παράδειγμα η ανταπόκριση του ποδιού σε ένα ερέθισμα

-η αντίληψη πόνου: οι νευρικές απολήξεις στο πόδι σηματοδοτούν την παρουσία πιθανής βλάβης ή τραυματισμού ανιχνεύοντας πόνο. Αυτό ειδοποιεί το σώμα να λάβει προστατευτικές ενέργειες, όπως η μετατόπιση του βάρους από ένα πονεμένο σημείο ή η αποφυγή περαιτέρω τραυματισμού.

-η ιδιοδεκτικότητα:  οι νευρικές απολήξεις στο πόδι παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ιδιοδεκτικότητα, στην ικανότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος να ενσωματώνει τα αισθητηριακά ερεθίσματα από τους μηχανοϋποδοχείς ώστε να καθορίζει τη θέση και τις κινήσεις του σώματος στο χώρο.Η ρεφλεξολογία φαίνεται ότι μπορεί να συμβάλει στη διόρθωση της ιδιοδεκτικότητας, ως μέρος της διαδικασίας εξισορρόπησης.

Σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι μέσω των κατάλληλων χειρισμών, ερεθίζονται στο πέλμα τα νεύρο-αντανακλαστικά σημεία (NR points), ενώ μέσω νευρώνων, το ερέθισμα μεταδίδεται ταχύτατα στον εγκέφαλο, ο οποίος με τη σειρά του θα πυροδοτήσει τις απαραίτητες προσαρμογές. Σε αυτή τη διαδικασία ο ρόλος της περιτονίας (fascia) αναδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικός. Συγκεκριμένα στο πέλμα και τον αστράγαλο, η πάχυνση της βαθιάς περιτονίας στην περιοχή των αρθρώσεων εκτός του ότι εξυπηρετεί το να συγκρατεί τους τένοντες στη θέση τους καθώς διασχίζουν τις αρθρώσεις, (για παράδειγμα κατά μήκος του αστραγάλου, ώστε να συγκρατούνται οι τένοντες που διασχίζουν την περιοχή από το πόδι στο πέλμα), φιλοξενεί και ένα μεγάλο αριθμό νευρικών ινών και ιδιοϋποδοχών. Όλο αυτό το περιτονιακό σύστημα από την πελματιαία επιφάνεια του ποδιού, μέσω του αστραγάλου και προς τα πάνω, σε ολόκληρο τον σκελετό, είναι καθοριστικό για την εξισορρόπηση και τη σταθερότητα ολόκληρου του μυοσκελετικού συστήματος. Άτομα που επισκέπτονται ρεφλεξολόγους για την ανακούφιση του πόνου μπορεί να επωφεληθούν από αυτή τη δομική διαδικασία ανακατάταξης. Όταν εφαρμόζουμε πίεση και μαλάξεις στα πέλματα, ενεργοποιούνται διαδοχικά το κνημιαίο, το περονιαίο και το ισχιακό νεύρο, στη συνέχεια το ερέθισμα φτάνει στον νωτιαίο μυελό, συνδέεται με την ανιούσα οδό, και πηγαίνει άμεσα στον εγκέφαλο. Το ερέθισμα φτάνει πρώτα στην παρεγκεφαλίδα, μετά στον θάλαμο και τέλος στον αισθητικό φλοιό. Αυτά τα αισθητικά ερεθίσματα παρέχουν σημαντική πληροφόρηση προς τον εγκέφαλο για το πως στεκόμαστε ή κινούμαστε στον χώρο και για τη διατήρηση της ισορροπίας. Διαταραχή της ιδιοδεκτικότητας σημαίνει ουσιαστικά διαταραχή της ισορροπίας.

Που βρισκόμαστε σήμερα

Ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα εφαρμοσμένης ρεφλεξολογίας (applied reflexology) βρίσκεται σε εξέλιξη αυτό το διάστημα και οι πρώτες ενδείξεις είναι όχι απλώς ενθαρρυντικές, αλλά, όπως ανέφερε ο επικεφαλής ερευνητής Dr. Posse «προέκυψαν σημαντικά και ενδιαφέροντα δεδομένα, τόσο ενδιαφέροντα ώστε οι αντιλήψεις για το πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα θα μπορούσαν να αλλάξουν». Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η Barbara και ο Kevin Kunz είναι ρεφλεξολόγοι με πολυετή εμπειρία και συγγραφείς 25 συνολικά βιβλίων ρεφλεξολογίας που έχουν εκδοθεί σε 24 γλώσσες. Από τον Απρίλιο του 2023 εργάζονται με μία ομάδα έμπειρων νευροεπιστημόνων σε ένα πολλά υποσχόμενο ερευνητικό πρόγραμμα, “ Neural pathways of applied reflexology, proof of consept and clinical application/ stroke” που πραγματοποιείται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μινεσότα.

Οι Barbara και Kevin Kunz συνεργάστηκαν με τον Dr Stefan Posse του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού και τον Dr. Essa Yacoub του Πανεπιστημίου της Μινεσότα για να δουν τι θα συνέβαινε καθώς τεχνικές ρεφλεξολογίας  εφαρμόζονταν σε συγκεκριμένες αντανακλαστικές περιοχές των ποδιών ατόμων των οποίων οι εγκέφαλοι σαρώνονταν με fMRI. Ο επικεφαλής ερευνητής Dr. Posse ανέφερε ότι σημειώθηκαν «απροσδόκητες» παρατηρήσεις. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκαν σημαντικές αλλαγές στις σαρώσεις του εγκεφάλου κατά την εφαρμογή ρεφλεξολογίας στα πόδια των συμμετεχόντων. Η πρώτη φάση του ερευνητικού προγράμματος έχει ολοκληρωθεί και ήδη έχει ξεκινήσει η αξιολόγηση των ευρημάτων. [20]  Αναμένουμε με πολύ ενδιαφέρον τη συνέχεια!

Βιβλιογραφικές αναφορές:

[1] M. Asltoghiri, Z. Ghodsi, The Effects of Reflexology on Sleep Disorder in Menopausal Women, 2012

[2] E. Bakir, S.S. Baglama, S. Gursoy, The effects of reflexology on pain and sleep deprivation in patients with rheumatoid arthritis: a randomized controlled trial, Compl. Ther. Clin. Pract. 31 (2018) 315–319

[3] S.C. Segerstrom, Resources, stress, and immunity: an ecological perspective on human psychoneuroimmunology, Ann. Behav. Med. 40 (1) (2010) 114–125

[4] N. Esmel-Esmel, et al., Reflexology and polysomnography: changes in cerebral wave activity induced by reflexology promote N1 and N2 sleep stages, Compl. Ther. Clin. Pract. 28 (2017) 54–64

[5] C. Johns, D. Blake, A. S, Can reflexology maintain or improve the well-being of people with Parkinson’s Disease? Compl. Ther. Clin. Pract. 16 (2) (2010) 96–100

[6] R. Alinia-najjar, et al., The Effect of Foot Reflexology Massage on Burn-specific Pain Anxiety and Sleep Quality and Quantity of Patients Hospitalized in the BurnIntensive Care Unit (ICU), 2020. Burns

[7] R.G. Foster, in: L. Kreitzman (Ed.), Rhythms of Life : the Biological Clocks thatControl the Daily Lives of Every Living Thing, Yale University Press, New Haven, CT ; London: New Haven, CT ; London, 2005

[8] C.M. Hughes, S. Smyth, A.S. Lowe-Strong, Reflexology for the treatment of pain in people with multiple sclerosis: a double-blind randomised sham-controlled clinical trial, Mult. Scler. 15 (11) (2009) 1329–1338

[9] C. Ellis, et al., A pilot randomised controlled trial investigating the psychological, physiological and biochemical effect of reflexology on breast cancer patients, European Journal of Integrative Medicine 5 (6) (2013) 574–575

[10] P. Padmavathi, Effect of acupressure vs reflexology on pre-menstrual syndrome among adolescent girls–a pilot study, Nurs. J. India 105 (5) (2014) 236–239.

[11] M. Hasanpour, M.M. Mohammadi, H. Shareinia, Effects of reflexology on premenstrual syndrome: a systematic review and meta-analysis, Biopsychosoc. Med. 13 (1) (2019)

[12] T.M. Nguyen, et al., Exercise and quality of life in women with menopausal symptoms: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, Int. J. Environ. Res. Publ. Health 17 (19) (2020) 1–20

[13] C. Xiao, et al., Mindfulness-based stress reduction therapy as a preclinical intervention for peri-menopausal depressive moods – an observational study, European Journal of Integrative Medicine 39 (2020)

[14] researchgate.net/publication/221814837_Foot_Reflexology_Can_Increase_Vagal_Modulation_Decrease_Sympathetic_Modulation_and_Lower_Blood_Pressure_in_Healthy_Subjects_and_Patients_With_Coronary_Artery_Disease

[15] D.R. Goldberg, et al., An initial study using healing touch for women undergoing a breast biopsy, J. Holist. Nurs. 34 (2) (2016) 123–134

[16] F. Kerr, et al., Neurophysiology of human touch and eye gaze in therapeutic relationships and healing: a scoping review, JBI Database of Systematic Reviews and Implementation Reports 17 (2) (2019) 209–247

[17] K. Reeve, P.A. Black, J. Huang, Examining the impact of a healing touch intervention to reduce posttraumatic stress disorder symptoms in combat veterans, Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy 12 (8) (2020) 897–903

[18] L.L. Flynn, et al., Understanding the role of stimulation in reflexology: development and testing of a robotic device, Eur. J. Cancer Care 20 (5) (2011) 686–696

[19] B.M. Morberg, et al., The Hawthorne effect as a pre-placebo expectation in Parkinsons disease patients participating in a randomized placebo-controlled clinical study, Nord. J. Psychiatr. 72 (6) (2018) 442–446

[20] https://www.youtube.com/watch?v=DBgtKZJBqjE