ΗΛΙΟ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ: ΜΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΟΥ ΧΑΝΕΤΑΙ ΣΤΑ ΒΑΘΗ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Ο ήλιος στους αρχαίους πολιτισμούς  ήταν κάτι παραπάνω από ένα απλό ουράνιο σώμα. Υπήρξε σύμβολο της ίδιας της ζωής, η κοσμική δύναμη που συντηρεί και τρέφει όλα τα έμβια όντα. Οι μύθοι συχνά παρουσιάζουν τον ήλιο να γεννιέται την αυγή, να κορυφώνει τη δύναμή του το μεσημέρι και να πεθαίνει ταξιδεύοντας στον κάτω κόσμο τη νύχτα, για να ξαναγεννηθεί το επόμενο πρωί. Αυτή η κυκλική φύση του ταξιδιού του ήλιου αντανακλά την ανθρώπινη κατανόηση για τη ζωή, το θάνατο και την αναγέννηση, προσδίδοντας στις ηλιακές θεότητες τις ιδιότητες της αθανασίας και της αιώνιας ανανέωσης.

Για παράδειγμα, ο Αιγύπτιος θεός Ρα, που έπλευσε στον ουρανό με την ηλιακή του βάρκα, δεν ήταν απλώς ένας θεός του ήλιου αλλά ένας θεός δημιουργός, από τα μάτια του οποίου λέγεται ότι ξεπήδησε  η ανθρωπότητα.  Ομοίως, στην ινδουιστική μυθολογία, ο Surya, ο ήλιος θεός, λατρευόταν ως η πηγή όλης της ζωής, που διώχνει το σκοτάδι φέρνοντας φως και ζεστασιά στον κόσμο. Η Sol κυριάρχησε ως ηλιακή θεότητα στη σκανδιναβική μυθολογία ενώ στους Αζτέκους συναντάμε τον Huitzilopochtli και  τον  Inti στους Ίνκας. 

Η λατρεία των ηλιακών θεοτήτων συχνά συνέπιπτε με ηλιοστάσια και ισημερίες. Οι γιορτές αυτές δεν ήταν απλώς τελετουργικά αλλά ήταν βαθιά συνδεδεμένες με την επιβίωση της κοινότητας, σηματοδοτώντας την έναρξη περιόδων σποράς, συγκομιδής και ευχαριστώντας τον ήλιο για τη γενναιοδωρία του.

Μερικά από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία που πιστεύεται ότι ήταν συνδεδεμένα με τον ήλιο είναι οι μεγαλίθοι που κατασκευάστηκαν κατά την ύστερη νεολιθική εποχή (περίπου 5.000 π.Χ. έως 2.000 π.Χ.). Αναμφίβολα, το πιο διάσημο από αυτά είναι το Stonehenge, το οποίο είναι προσανατολισμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να ευθυγραμμίζεται τέλεια με τον ανατέλλοντα ήλιο στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Λιγότερο διάσημος αλλά το ίδιο σημαντικός είναι ο τάφος στο Newgrange της Ιρλανδίας. Αυτός ο τεράστιος τάφος είναι ευθυγραμμισμένος με τόση ακρίβεια που το φως πλημμυρίζει τον κύριο ταφικό θάλαμο μόνο μία φορά το χρόνο—με την ανατολή του ηλίου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν το φως περνά μέσα από ένα άνοιγμα ακριβώς πάνω από την κύρια είσοδο. Εξίσου εντυπωσιακή όμως είναι η ανακάλυψη που έκανε το 2002 η Βρετανίδα αρχαιολόγος Lucy Goodison  για την αίθουσα του θρόνου στην Κνωσό. Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, μέσα στο καταχείμωνο, ο ήλιος «πεθαίνει» στο πιο αδύναμο σημείο του κύκλου του και κατόπιν αρχίζει ξανά την ανοδική πορεία του. Εκείνη την ημέρα λοιπόν το φως του ήλιου εισέρχεται από τη νότια εξώθυρα, περνά μέσα από τη βόρεια εσώθυρα και αγγίζει το θρόνο της Κνωσού.

Τα οφέλη της Ηλιο-θεραπείας

Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να μην λατρεύει τον ήλιο ως θεότητα, ωστόσο αναγνωρίζει τη σημασία που παίζει στην υγεία και στην ποιότητα ζωής του. Και παρόλο που όλοι έχουμε ακούσει τις προτροπές της επιστημονικής κοινότητας για αποφυγή της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο, ιδίως σε χώρες με μεγάλη ηλιοφάνεια, γνωρίζουμε επίσης ότι όταν γίνεται συνειδητά και με τις κατάλληλες προφυλάξεις, η ηλιοθεραπεία μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά ωφέλιμη για την υγεία μας. Για χιλιάδες χρόνια, μελετητές, ερευνητές και γιατροί έχουν εμβαθύνει στις θεραπευτικές ιδιότητες του φωτός. Ήδη από το 4.700 π.Χ. στην αρχαία Κίνα έγινε για πρώτη φορά αναφορά στη σχέση μεταξύ διαταραχών της διάθεσης και εποχιακών αλλαγών στο φως. Οι αρχαίοι Έλληνες εμβάθυναν στα θεραπευτικά οφέλη του φωτός, κάνοντας για πρώτη φορά λόγο για την «ηλιοθεραπεία». Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, περιέγραψε πώς το ηλιακό φως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία διαταραχών της διάθεσης. Για πολλά χρόνια, η ηλιοθεραπεία ήταν η μόνη διαθέσιμη μορφή φωτοθεραπείας, μέχρι που η εφεύρεση του ηλεκτρικού λαμπτήρα τον 19ο και τον 20ο αιώνα άλλαξε τα πάντα.

Μελατονίνη, σεροτονίνη και ηλιακό φως

Στις δεκαετίες του 1970 και του 80, δύο επιστημονικές μελέτες εμβάθυναν περαιτέρω την κατανόησή μας για τις επιδράσεις του φωτός και έφεραν μια πληθώρα νέων γνώσεων σχετικά με τη σχέση μεταξύ φωτός και ψυχικής υγείας.

Συγκεκριμένα, η πρώτη μελέτη [1] έδειξε ότι η αλλαγή του κιρκάδιου ρυθμού σε καταθλιπτικούς ασθενείς φαινόταν να έχει σημαντική αντικαταθλιπτική δράση. Μια δεύτερη μελέτη [2] αποκάλυψε ότι το φως αναστέλλει την έκκριση της ορμόνης μελατονίνης που ρυθμίζει τον κιρκάδιο ρυθμό. Αυτό σήμαινε ότι με την έκθεση των ασθενών στο κατάλληλο φως, ο κιρκάδιος ρυθμός και τα πρότυπα ύπνου τους θα μπορούσαν να σταθεροποιηθούν, με αποτέλεσμα ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό αποτέλεσμα. Αυτό ακριβώς επιτυγχάνεται με την έκθεση στο ηλιακό φως νωρίς το πρωί. Η επίφυση είναι ένας βασικός βηματοδότης για πολλούς από τους κιρκάδιους ρυθμούς του σώματος και υπεύθυνη για την παραγωγή της μελατονίνης. Διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της λοίμωξης, της φλεγμονής, του καρκίνου και της αυτοανοσίας.

Η ρύθμιση της έκκρισης μελατονίνης που προκαλείται από την έκθεση σε έντονο πρωινό φως αποδείχτηκε αποτελεσματική κατά της αϋπνίας, του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου και της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής (SAD). Ο πρόδρομος της μελατονίνης, η σεροτονίνη, επηρεάζεται επίσης από την έκθεση στο φως της ημέρας. Υψηλά επίπεδα σεροτονίνης έχουν ως αποτέλεσμα περισσότερη θετική διάθεση και μεγαλύτερη ικανότητα νοητικής συγκέντρωσης. Η σεροτονίνη που παράγεται κανονικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, μετατρέπεται σε μελατονίνη μόνο στο σκοτάδι. Για αυτό είναι εξίσου σημαντικό να κοιμόμαστε σε απόλυτο σκοτάδι, μιας και οποιαδήποτε εστία τεχνητού φωτός (από συσκευές, κινητά κλπ) μπορεί να διαταράξει αυτή τη διαδικασία.

Βιταμίνη D και έκθεση στον ήλιο

Σε αντίθεση με άλλες απαραίτητες βιταμίνες οι οποίες προσλαμβάνονται από τα τρόφιμα, η βιταμίνη D μπορεί να συντεθεί στο δέρμα μέσω μιας φωτοσυνθετικής αντίδρασης που προκαλείται από την έκθεση στην ακτινοβολία UVB. Στις περισσότερες περιπτώσεις η έλλειψή της συνδέεται με τη χαμηλή έκθεση στον ήλιο. Για αυτό συχνά αναφέρεται και ως βιταμίνη του ήλιου. «Η βιταμίνη D έχει σημαντική ανοσορυθμιστική δράση και παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη και στην πορεία των αυτοάνοσων ασθενειών. Επαρκή επίπεδα είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, τόσο για τη μείωση της πιθανότητας νόσου από λοιμώξεις, όσο και για την ικανότητα του ανοσοποιητικού να αναγνωρίζει τους δικού του ιστούς. Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D συνδέονται με περισσότερες εξάρσεις και χειρότερη πορεία των αυτοάνοσων ασθενειών», αναφέρει ο Dr. Τσουκαλάς στο βιβλίο του «Το σώμα σου είναι γενετικά προγραμματισμένο να είναι υγιές».  Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D τις περιόδους του έτους με χαμηλή ηλιοφάνεια, έχουν συνδεθεί με αυξημένα περιστατικά που αφορούν καρδιοπάθειες, διαβήτη, υπέρταση και αυτοάνοσα νοσήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ψωρίαση και η ρευματοειδής αρθρίτιδα.

Πόση όμως ποσότητα βιταμίνης D συνθέτουμε κατά την έκθεσή μας στον ήλιο;

Το ανθρώπινο σώμα μετά από την έκθεση στον ήλιο το καλοκαίρι που η ηλιοφάνεια είναι παρατεταμένη, παράγει 10.000-20.000 μονάδες βιταμίνης D, μέσα σε 15 περίπου λεπτά.  Δόσεις από 5.000 -10.000 iu ημερησίως για τους ενήλικες, είναι οι ελάχιστες, ώστε να επιτευχθεί ένα ικανό βιολογικό αποτέλεσμα. Αυτό που επίσης είναι σημαντικό να γνωρίζουμε είναι ότι χρειάζεται να διατηρούμε τα επίπεδα της βιταμίνης D στο αίμα, πάνω από 50 ng/dl σε όλη τη διάρκεια του έτους. Η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του ασβεστίου και στη διατήρηση των επιπέδων του φωσφόρου στο αίμα, δύο κρίσιμοι παράγοντες για τη διατήρηση υγιών ιστών. Στους ενήλικες η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση, την πιο κοινή ασθένεια των οστών των ηλικιωμένων ανδρών και των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση.

Η βιταμίνη D είναι ρυθμιστικός παράγοντας για το ανοσοποιητικό σύστημα, το αναπνευστικό,  το μεταβολικό σύνδρομο, τις λοιμώξεις, την εκδήλωση αλλεργιών, την πρόληψη του καρκίνου και του διαβήτη. Η βιταμίνη D φαίνεται να παίζει σπουδαίο ρόλο στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης πολλαπλής σκλήρυνσης και καρδιαγγειακών νοσημάτων ενώ συνδέεται επίσης με την πρόληψη εμφάνισης κατάθλιψης.

[1] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/227056/

[2] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7434030/

Αξιοποιώντας τη θεραπευτική δύναμη του ηλιακού φωτός

Η καλύτερη ώρα για να επωφεληθούμε από το ηλιακό φως είναι νωρίς το πρωί, ιδανικά μέσα σε μία ώρα αφότου σηκωθούμε από κρεβάτι. Αν είναι η ώρα που ο ήλιος ανατέλλει ή βρίσκεται σχετικά χαμηλά στον ορίζοντα, έχουμε το πλεονέκτημα να μπορούμε να κοιτάμε απευθείας τον ήλιο χωρίς να χρειάζεται να στρέφουμε το κεφάλι μας ψηλά και χωρίς να κινδυνεύουμε να προκαλέσουμε βλάβη στα μάτια μας. Αντιθέτως αν ο ήλιος έχει ανέβει πιο ψηλά, κοιτάμε προς τον ήλιο και όχι απευθείας στον ήλιο, χρησιμοποιώντας την περιφερειακή μας όραση. Ενώ τα γυαλιά οράσεως ή οι φακοί επαφής φαίνεται ότι δεν είναι εμπόδιο σε αυτήν την πρακτική, αντιθέτως δεν ενδείκνυται η χρήση γυαλιών ηλίου.

Πόση ώρα όμως απαιτείται; Αν πρόκειται για μια ηλιόλουστη μέρα με καθαρό ουρανό, 5 λεπτά είναι αρκετά. Τις ημέρες με περιορισμένη ηλιοφάνεια, είναι ακόμα πιο σημαντικό να βγούμε έξω στο ηλιακό φως προκειμένου να διατηρήσουμε το βιολογικό μας ρολόι σωστά κουρντισμένο. Αν υπάρχει μερική συννεφιά, ο ήλιος δηλαδή κρύβεται κατά διαστήματα από σύννεφα, θα χρειαστούν περίπου 15 λεπτά ενώ αν είναι μία τελείως συννεφιασμένη ημέρα, θα χρειαστούν γύρω στα 30 λεπτά. Αυτή η πρακτική συμβάλλει στην καλύτερη ρύθμιση των κιρκάδιων ρυθμών μας και στη ρύθμιση της παραγωγής μελατονίνης- σεροτονίνης. Η ίδια πρακτική μπορεί να επαναληφθεί και κατά τη δύση, απορροφώντας την καταπραϋντική θεραπευτική ενέργεια του ήλιου. Στην Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική υποστηρίζεται ότι τα πορφυρά χρώματα του ήλιου κατά τη δύση, συντονίζονται με την ενέργεια της καρδιάς, προσφέροντας αγαλλίαση και ζεστασιά. Κατά την ανατολή και τη δύση του ήλιου συστήνεται επίσης και η προπόνηση σε εξωτερικό χώρο, συνδυάζοντας τα οφέλη της σωματικής άσκησης με τα θεραπευτικά οφέλη του ήλιου και της επαφής με τη φύση.

Διαλογισμός με τη θεραπευτική ενέργεια του ήλιου

Και αυτή η πρακτική συστήνεται να γίνεται νωρίς το πρωί, κατά προτίμηση έξω στη φύση, προκειμένου να ενεργοποιήσουμε το σώμα μέσω της αναπνοής και της θεραπευτικής ενέργειας του ήλιου. Σε όλη τη διάρκεια της πρακτικής παραμένεις σε όρθια θέση, με τα πέλματά σου να πατάνε σταθερά, ιδανικά απευθείας στο χώμα, χωρίς παπούτσια, τα πόδια στο άνοιγμα της λεκάνης και με τη σπονδυλική στήλη σε όρθια θέση.

Κλείσε τα μάτια απαλά και για λίγα λεπτά στρέψε την προσοχή σου στην αναπνοή σου. Παρατήρησε πώς αναπνέεις, αβίαστα, χωρίς να παρεμβαίνεις στον ρυθμό της. Όταν νιώσεις ότι έχεις χαλαρώσει αρκετά, ξεκίνα να συντονίζεσαι με την ενέργεια του ήλιου. Νιώσε τις ακτίνες του να χαϊδεύουν το πρόσωπό σου, νιώσε τη ζεστασιά του. Στη συνέχεια οραματίσου μία ακτίνα φωτός να φτάνει στην κορυφή του κεφαλιού σου, να κατεβαίνει στο μέτωπό σου, στην περιοχή ανάμεσα στα δύο φρύδια, στο λαιμό να διασχίζει το στέρνο σου και να φωλιάζει στην καρδιά σου. Με την κάθε εισπνοή σου νιώθεις όλο και περισσότερο φως να ρέει μέσα στην καρδιά σου, να γίνεται όλο και πιο λαμπερό, και με κάθε εκπνοή σου νιώθεις να απλώνεται και να γεμίζει το στήθος σου, τους πνεύμονες, την κοιλιά σου, τη λεκάνη, να φτάνει μέχρι τα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών σου.

Διατήρησε ένα σταθερό ρυθμό στην αναπνοή σου, για παράδειγμα μέτρα 5 χρόνους εισπνοή από τη μύτη, μπορείς, αν νιώθεις άνετα, να μείνεις για άλλους 5 χρόνους σε άπνοια και στη συνέχεια εκπνέεις πάλι από τη μύτη για 8 χρόνους.

Είναι σημαντικό η αναπνοή σου να συμβαίνει αβίαστα, απαλά, χωρίς να πιέζεσαι και χωρίς να καταβάλλεις υπερβολική προσπάθεια. Κράτα αυτό το μοτίβο αναπνοής για όσο σου είναι ευχάριστο. Τώρα η ζεστασιά και η θαλπωρή απλώνεται σε όλο το σώμα σου και γύρω από αυτό, σαν ένα φωτεινό κουκούλι. Νιώσε να πλημμυρίζεις με ευγνωμοσύνη για την καινούρια μέρα και τη νέα αρχή. Έκφρασε αυτή την ευγνωμοσύνη με όποια λόγια σου είναι κατάλληλα. Φέρε τα χέρια σου ανοιχτά, με τις παλάμες σου να κοιτούν προς τον ουρανό. Συντονίσου και πάλι με την αναπνοή σου, τώρα μπορείς να επιστρέψεις στον φυσικό σου ρυθμό και οραματίσου ότι με κάθε εισπνοή σου γεμίζεις με αγάπη και με με κάθε εκπνοή σου επιστρέφεις πίσω ευγνωμοσύνη. Σε κάθε εισπνοή κρατάς τα μάτια σου κλειστά και σε κάθε εκπνοή ανοίγεις τα μάτια σου κοιτώντας τον ήλιο. Μείνε για λίγο ακόμα σε αυτές τις ποιότητες, νιώθοντας το σώμα σου σαν μία γέφυρα ανάμεσα στον ουρανό και τη γη. Ένα κανάλι μέσα από το οποίο ρέει η ζωτική ενέργεια, η ίδια η ζωή. Ολοκλήρωσε αυτήν την πρακτική, φέρνοντας τις παλάμες σου μπροστά από το στήθος σου σε θέση προσευχής και διατήρησε για την υπόλοιπη μέρα σου, την αίσθηση που σου άφησε αυτή η πρωινή πρακτική.